Predstavnici koji su na izborima izabrani da zastupaju interese građana nedovoljno su otvoreni prema onima koji su ih na izborima birali i odluke najčešće donose bez konsultacije sa onima na osnovu čijih su glasova došli na funkciju. Ukratko – glas građana se u Crnoj Gori ne čuje u onoj mjeri u kojoj bi trebalo.
Crna Gora jeste predstavnička demokratija – sistem u kojem ljudi na izborima biraju one koje žele da ih predstavljaju i u njihovo ime donose odluke. Međutim, svjedoci smo da taj sistem ne radi u svom punom kapacitetu.
Izvršni direktor Centra za demokratsku tranziciju (CDT), Dragan Koprivica, ovaj fenomen nazvao je krizom reprezentativne demokratije Crnoj Gori.
Upravo zbog te krize, CDT je pokrenuo Skupštinu građana – institut kojim, kako kažu, žele da umanje jaz između građana i političke elite.
Šta je skupština građana?
Skupština građana, najprostije rečeno, predstavlja forum ljudi, koji su birani iz različitih struktura društva (po obrazovanju, dobi, polu…) i koji zajedno mogu doći do brojnih zaključaka, odnosno preporuka za rješavanja šireg seta pitanja, a koje potom mogu predočiti svojim političkim predstavnicima.
Zamjenica izvršnog direktora CDT-a, Biljana Papović, objašnjava da ova grupa građana, odabrana kroz principe slučajnosti i reprezentativnosti, predstavlja tzv. mini javnost i daje reprezentativnu sliku stanovništva.
“Istraživanje je pokazalo da skupštine građana mogu pružiti konstruktivan odgovor na krizne pojave sa kojima se danas suočavaju mnoga demokratska društva, poput gubitka povjerenja, selektivne uzdržanosti od učešća, kao i društvene polarizacije. Metodološki okvir obezbjeđuje i da se odluke Skupštine građana mogu smatrati relevantnim za donosioce odluka, kao većinski stav populacije i tako usmjeravati njihov rad i odlučivanje” kazala je Papović.
Skupština građana je, kako dodaje, oblik demokratije koji može uticati na donošenje odluka na lokalnom, nacionalnom, pa čak i međunarodnom nivou.
Ovakav oblik građanskog učešća u kreiranju javnih politika već je popularan u Evropi i daje rezultate. U Francuskoj je predsjednik te zemlje Emanuel Makron sjeo sa predstavnicima javnosti i razgovarali su o klimi, skupština građana u Irskoj je dala preporuke na teme abortusa, referenduma, starenja stanovništva, u Velikoj Britaniji diskutovalo se o pitanju generacije – Bregzitu.
Participacija
Postojeći modeli građanskog učešća u Crnoj Gori do sada nijesu donijeli plodove. Čak je i Evropska Komisija spočitala to što se dosta procesa odvija samo formalno, te da predstavnici svih nas jednostavno nijesu otvoreni prema stavovima građana i predstavnika civilnog sektora.
Papović ukazuje da je jaz između političkih elita i običnih građana evidentan.
“Vidimo da se neke odluke, konkretno na lokalu, donose bez konsultacije javnosti, a to na kraju završi negativnim stavom dobrog dijela onih kojih se određeno pitanje direktno tiče. Skupština građana može biti dvostruka ulica – metod po kojem obije strane ubiraju benefite: građani – jer se njihova riječ čuje i u krajnjem rezultira ostvarenjem njihovih preporuka, političari – jer te preporuke mogu preobličiti u svoje programe i njima se približiti biračima”, navodi ona.
Roman Huber, izvršni direktor najveće svjetske organizacije koja se bavi direktnom demokratijom – “MEHR Demokratie” (Više demokratije), takođe ukazuje na benefite Skupštine građana, odnosno učešća javnosti u procesima donošenja odluka.
On dodaje da ovakve skupštine imaju mnogo pozitivnih efekata na demokratiju i politike, da daju vrijeme i prostor za pravu debatu. “Društvene, ekonomske i sveukupne društvene posljedice nekih mjera se mogu na njima dobro promisliti i prodiskutovati, ovakve mini javnosti su više od prostog ispitivanja mišljenja”, kaže Huber.
Ističe da je bitno i to što učesnici dolaze u kontakt jedni sa drugima i izlaze iz svojih “informacionih krugova”. “Kada se ljudi sastanu i upoznaju, govor mržnje i lažne vijesti gotovo da nemaju šanse”, ističe Huber.
Pripadnici tzv. mini javnosti, kaže on, bolje razumiju rad politike. “S druge strane, političari bolje doživljavaju stanovništvo i tačno znaju gdje građani mogu i žele da idu sa konkretnim mjerama. Rješenja sa većinskom podrškom postaju vidljiva. Na kraju, rezultati podržavaju parlamente i savjete u procesima donošenja odluka”, kazao je Huber.
Možda i najvažniji segment Skupštine građana jeste – reprezentativni ili “pravi” uzorak onih koji učestvuju u kreiranju preporuka.
“Ono što smo do sada imali priliku da vidimo je da različiti oblici građanske participacije ne daju rezultat, kao što su javne rasprave, peticije… Političari im ne pridaju puno pažnje i na kraju, nažalost, sve ostane mrtvo slovo na papiru. Model Skupštine građana ima veću “težinu” tim prije što predstavlja zajednicu u malom. Tako preporuke za rješavanje pitanja daju i pripadnici treće dobi, mladi, doktori, mehaničari, profesori… To je jako važno jer su svi ti ljudi dio jedne istog istog ekosistema, a njihovi stavovi ne moraju nužno biti podudarni sa stavovima donosioca odluka”, zaključuje Papović.
Skupština građana je relativno nov model u predstavničkoj demokratiji i vlade širom Evrope prepoznaju njegov značaj, pa samim tim sve više uključuju građane u proces donošenja odluka. Crna Gora, u kojoj svako ima nešto da kaže, definitivno ima potencijal da ga iskoristi na dobrobit svih. Samim tim, moguće je doprinijeti i promjeni političke kulture u zemlji, jer “oni gore” ne smiju zaboraviti ko ih je tu postavio, kao što ne smiju zaboraviti ni zbog koga su tu i u čijem interesu rade.