Evropska mreža za standarde provjeravanja činjenica (EFCSN) razočarana je odlukom kompanije META da okonča svoj program provjere činjenica trećih strana i poziva Evropsku uniju da se čvrsto suprotstavi takvom političkom pritisku i ne zaustavi se u naporima da suzbije širenje pogrešnih informacija i dezinformacija na velikim onlajn platformama.
Evropska mreža za standarde provjeravanja činjenica je udruženje organizacija za provjeru činjenica koje se zalažu za standarde nezavisnosti, transparentnosti i novinarskog kvaliteta navedenim u Evropskom Kodeksu standarda za nezavisne organizacije za provjeru činjenica. Sa preko 50 verifikovanih evropskih članica, EFCSN je glas subjekata za provjeru činjenica širom Evrope.
EFCSN oštro osuđuje izjave izvršnog direktora ove kompanije Marka Zakerberga, kojima se provjera činjenica povezuje sa cenzurom.
„Odluka djeluje više kao politički motivisan potez u kontekstu nove administracije Donalda Trampa u Sjedinjenim Državama nego kao odluka zasnovana na dokazima“, izjavila je Klara Himenez Kruz, predsjednica EFCSN.
Iz EFCSN podvlače da provjera činjenica nije cenzura, naprotiv, provjera činjenica doprinosi kvalitetu javnih debata, pruža građanima kontekst i činjenice koje omogućavaju informisano odlučivanje.
„Provjera činjenica se iznova pokazuje efikasnim alatom u borbi protiv dezinformacija. Izjednačavanje provjere činjenica sa cenzurom je lažna i zlonamjerna tvrdnja. Provjera činjenica ne „cenzuriše“ nikoga. Naše članice istražuju i objavljuju dokaze o potencijalno lažnim tvrdnjama“, navodi se u saopštenju EFCSN, napominjući da je kompanija META uvijek imala pravo odluke šta da radi sa sadržajem koji se označi u procesu provjere činjenica.
EFCSN, takođe, osporava negativnu karakterizaciju subjekata koji vrše provjeru činjenica i novinara od strane izvršnog direktora kompanije META, Marka Zakerberga.
U obrazloženju za otkazivanje programa, Zakerberg je kazao da su „subjekti koji vrše provjeru činjenica bili previše politički pristrasni, što je u većoj mjeri urušilo negoli izgradilo povjerenje u ovaj proces.“ U EFSCN smatraju da je ova izjava netačna.
„Subjekti koji provjeravaju činjenice se pridržavaju najviših novinarskih standarda nepristrasnog izvještavanja, transparentnosti, integriteta i odgovornosti, a organizacije poput EFCSN podržavaju ove standarde kroz nezavisne revizije. Povezivanje provjere činjenica sa cenzurom je posebno štetno jer su takve lažne tvrdnje jedan od uzroka uznemiravanja i napada na subjekte koji provjeravaju činjenice“ ističe se u saopštenju.
Dalje insistiranje na ovakvim tvrdnjama, dodaju u EFSCN, može samo da pogorša ozbiljne probleme koji utiču na subjekte koji provjeravaju činjenice.
„Imajući u vidu da nekoliko evropskih zemalja organizuje izbore 2025. godine, platforme koje se povlače iz borbe protiv pogrešnih informacija i dezinformacija dozvoljavaju, a potencijalno čak i pozivaju na miješanje u izborne procese, posebno stranih aktera. EU naročito mora biti čvrsta u sprovođenju sopstvenih zakona, čak i kada je suočena sa pritiscima drugih zemalja“ ističu u EFSCN.
U EFCSN podsjećaju da je, u saopštenju, kompanija META izjednačava sistem označavanja dezinformacija koje su provjerene sa cenzurom, navodeći sljedeće: „Program namijenjen informisanju prečesto se koristi kao alat za cenzuru“.
„Ova tvrdnja je, zapravo, u suprotnosti sa sistemom označavanja. Označavanje dezinformacija omogućava korisnicima da sami donose informisane odluke o tome sa kojim sadržajem da komuniciraju, odnosno kakav sadržaj žele da dijele. Zapravo, samo tokom prethodne godine, uoči parlamentarnih izbora u EU 2024. godine, kompanija META je naglasila efikasnost svog sistema označavanja, navodeći: „Između jula i decembra 2023. godine, preko 68 miliona objava unutar EU pogledano putem platformi Facebook i Instagram su imale oznake za proveru činjenica. Kada se na objavu postavi oznaka za provjeru činjenica, 95% korisnika ne klikne na takve objave“ podsjeća EFCSN.
Kompanija META je takođe ranije proslavila svoj Program za provjeru činjenica trećih strana kao uspješan i koristan program za korisnike, navodeći sljedeće: Znamo da ovaj program funkcioniše i da korisnici uviđaju korist upozorenja na određeni sadržaj nakon što ga subjekt za provjeru činjenica ocijeni.”
U najnovijem saopštenju za medije, izvršni direktor kompanije META aludira na „previše grešaka i previše cenzure“. Međutim, podsjeća EFCSN, najnoviji Izveštaj o transparentnosti kompanije prema Zakonu o digitalnim uslugama pokazuje da je sadržaj koji je greškom degradian usljed procesa provjere činjenica činio svega 3,15% od ukupnog broja pritužbi na degradiran sadržaj na platformi Facebook.
U EFSCN smatraju da model Community Notes – smjernice zajednice, predložen kao alternativa Programu za provjeru činjenica treće strane, takođe ima slabosti.
„Smjernice zajednice bi se najbolje mogle koristiti za suprotstavljanje lažnim tvrdnjama kada su zasnovane na odgovarajućoj stručnosti i radu na provjeri činjenica. U kontekstu američkih izbora 2024. godine, Poynter je otkrio da su smjernice zajednice na platformi X u najboljem slučaju imale izuzetno marginalan efekat na borbu protiv izbornih dezinformacija. U zasebnoj istrazi, članica EFCSN, Science Feedback, saznala je da većina sadržaja na platformi X (bivši Twitter) za koji su subjekti za provjeru činjenica utvrdili da je lažan ili obmanjujući nema vidljivih znakova da je podlegao moderaciji“ piše u saopštenju EFCSN.