Povodom 70 godina od osnivanja NATO-a, a u okviru projekta “NATO info centar – borba protiv dezinformacija i propagande” objavljujemo u nastavcima feljton istoričara Bobana Batrićevića na temu “Prostor Crne Gore i NATO (1949 – 2019)”.
Prvi dio teksta dostupan je na >>>
Drugio dio teksta dostupan je na >>>
Predvodnici nove crnogorske politike postali su svjesni da zajednica sa Srbijom i rješavanje srpskih problema udaljavaju Crnu Goru od razvijenoga svijeta. Još prije izglasavanja nezavisnosti, crnogorska skupština je 2005. godine usvojila Deklaraciju o Evropskim integracijama.
Već 3. jula naredne godine u istoj instituciji usvojena je Deklaracija o nezavisnosti u kojoj je navedeno da Crna Gora pored evropskih želi voditi i NATO integracije.
Mirno rješavanje državnopravnoga statusa Crne Gore na demokratskom referendumu bio je presedan u postjugoslovenskoj stvarnosti.
Iako mala, Crna Gora je postala primjer kako se bez konflikta trebaju rješavati krupne stvari pa je veoma brzo priznata od većine zemalja svijeta.
[perfectpullquote align=”left” bordertop=”false” cite=”” link=”” color=”” class=”” size=””]Crna Gora je postala članica Ujedinjenih nacija i OEBS-a kao i drugih važnih međunarodnih organizacija.[/perfectpullquote]
Zbog njenog doprinosa regionalnoj stabilnosti novembra 2006. godine sa samita NATO u Rigi stigao je poziv da pristupi NATO programu Partnerstva za mir, pa je 14. decembra te godine predśednik Crne Gore Filip Vujanović potpisao u śedištu NATO u Briselu Okvirni dokument Partnerstva za mir.
Potpisivanjem dokumenta Crna Gora je postala dio programa i preuzela na sebe obaveze koje su podrazumijevale unutrašnje institucionalne transformacije u oblasti bezbjednosti i odbrane.
Nakon prvih parlamentarnih izbora u nezavisnoj Crnoj Gori vladajuća većina istakla je crnogorsku namjeru da uđe u NATO.
Tadašnji premijer Željko Šturanović prezentujući program Vlade za 2007. godinu naveo je da će Crna Gora biti posvećena euroatlanskim integracijama.
Ulaskom u program Partnerstva za mir Crna Gora je zvanično započela svoj put ka članstvu u NATO.
Uslijedile su velike reforme cjelokupnoga sistema, a Crna Gora je prvi put poslije skoro devedeset godina dobila svoje zasebno Ministarstvo odbrane i sopstvenu vojsku.
Nakon izrade Prezentacionog dokumenta Crne Gore u kome su precizirani ciljevi crnogorskog učešća u Partnerstvu za mir i njegovom predajom u NATO, 25. aprila 2007. godine, stvoreni su preduslovi za bližu saradnju države s alijansom.
I vlada Crne Gore i NATO pokazali su visok nivo kooperativnosti u međusobnom približavanju, a narednih godina potpisano je nekoliko važnih zajedničkih sporazuma: Sporazum o prelasku NATO snaga (2007), Sporazum o bezbjednosti informacija s NATO (2008), NATO Partnerstvo za mir Sporazum o statusu oružanih snaga (2009), Memorandum o razumijevanju s NATO (2009) itd.
Svoju misiju pri NATO u Briselu Crna Gora je uspostavila 2007. godine nakon usvajanja Individualnog partnerskog programa, a 2008. godine učestvuje prvi put na NATO samitu koji je te godine održan u Bukureštu.
Uskoro je uslijedilo usvajanje Individualnog partnerskog akcionog plana koji produbljuje saradnju na vojno-tehničkom planu, a te je godine crnogorska skupština donijela i zakon o učešću crnogorskih vojnika u mirovnim misijama pod okriljem NATO.
Zahtjev za prijem u Akcioni plan za članstvo (MAP) koji podrazumijeva program pomoći, savjete i podršku, Crna Gora je uputila 2008, a NATO prihvatio 2009. godine.
[perfectpullquote align=”left” bordertop=”false” cite=”” link=”” color=”” class=”” size=””]Prijemom u MAP, crnogorska država postala je neposredan kandidat za ulazak u Śeveroatlanski savez.[/perfectpullquote]
Period od obnove crnogorske nezavisnosti do decembra 2015. godine kad je Crnoj Gori zvanično upućeno pismo za prijem u NATO, protekao je u nastojanju države da se posveti reformi cjelokupnog odbrambenog i bezbjednosnog sistema te pripremi zemlje za pristupanje zapadnom načinu kolektivne bezbjednosti.
Sve to zahtijevalo je reforme ostalih institucija, ali i rad na podizanju nivoa informisanosti crnogorskih građana o perspektivama članstva u NATO.
Ispostaviće se da je to bio jedan od najtežih zadataka budući da je śećanje na bombardovanje iz 1999. godine konstantno osvježavano veoma negativnom propagandom o NATO savezu naslijeđenom iz vremena Slobodana Miloševića.
Debata o ulasku u Śeveroatlanski savez dobijala je na dinamici kako se Crna Gora približavala članstvu i postala ogledalo svih nesuglasica i animoziteta u crnogorskome društvu.
U toj debati sudarali su se tradicionalistički i moderni narativi crnogorskih politika.
Nasljednici i promoteri vizije Crne Gore kao srpske zemlje predvođeni istom garniturom političara koja je 2006. rukovodila opcijom koja je bila protiv crnogorske nezavisnosti, pojačani podrškom Srpske pravoslavne crkve i čitavom plejadom nezavisnih i zavisnih analitičara, vrlih i nevrlih kolumnista i aktivista kojima su na raspolaganju bili gotovo svi mediji u Srbiji i njihove ekspoziture u Crnoj Gori predstavljali su crnogorski ulazak u NATO kao anticivilizacijski i neprijateljski čin.
Dijalog o NATO poprimio je najrazličitije forme polemisanja i nadišao sopstvenu svrhu raznim manipulacija, ali se čini da je anti NATO propaganda uglavnom bila uokvirena u tri dominantna nivoa.
Prvi, koji je prije svega bio usmjeren ka stanovnicima Crne Gore građanske i proevropske orijentacije, a koji se bazirao na opštim humanističkim idealima pacifizma prihvatljivim za sve narode u Crnoj Gori, karakterisale su teze o tome da jednoj evropskoj zemlji i njenoj vojsci ne treba ulazak u vojni savez koji ratuje i otvara ratišta u svijetu na svakom meridijanu.
U sklopu njega propagirano je kako društvo s bogatom antifašističkom tradicijom i zemlja kojom je tokom dugog niza decenija vladala lijeva politička orijentacija ne treba da ide u „mač svjetskog kapitalizma i imperijalizma“.
Za prvi nivo karakteristično je i umetanje tema o životnoj sredini i izgradnji NATO baza u Crnoj Gori koje će uništiti njene prirodne ljepote te posebno potenciran strah od širenja terorizma i rata na njenoj teritoriji koji bi mogao uzeti maha ukoliko zemlja uđe u NATO.
Drugi i mnogo razuđeniji nivo bio je uokviren nametanjem tema i teza o tome da je ulazak u NATO direktno uperen protiv Rusije, Srbije, pravoslavlja, tradicije, srpske i slovenske kulture.
Političke partije, pojedinci, mediji i organizacije operacionalizovali su kroz ova dva nivoa diskurs koji je uglavnom uključivao prošlost, dok je pronatovska kampanja bila okrenuta budućnosti.
[perfectpullquote align=”left” bordertop=”false” cite=”” link=”” color=”” class=”” size=””]Linija demarkacije povučena je i između svih važnijih crnogorskih političkih aktera.[/perfectpullquote]
Vladajuće stranke govorile su o evroatlanskoj perspektivi u smislu ekonomskog uzdizanja Crne Gore, odbrane njene nezavisnosti i frazeološki isticale da je ulazak u NATO korak bliže Evropskoj Uniji.
Za razliku od velikog napretka Crne Gore u međunarondim odnosima, vlast se nije mogla pohvaliti unutrašnjom situacijom. Korupcionaške afere, problemi s partitokratijom te slabost nekih institucija u borbi s organizovanim kriminalom često su znali izbijati adute pronatovskoj retorici vladajućih partija.
Upravo je taj nivo davao posebnu fuziju antinatovskoj propagandi i činio srž njene antinatvoske prakse uoči ulaska Crne Gore u NATO.
Lideri antinatovske opozicije počeće u drugoj polovini 2015. godine, uoči samog poziva Crnoj Gori da pristupi savezu, s organizovanjem anti NATO okupljanja koja nijesu imala velikog zamaha.
Potom su, da bi mobilisali što više građana svoju retoriku usmjerili na socijalne probleme, korupciju i probleme zakašnjele demokratizacije.
Organizatori protesta su u znak radikalizacije sa svojim pristalicama ispred Skupštine Crne Gore postavili šatore i blokirali glavnu podgoričku prometnicu.
Iako su danonoćni protesti najavljeni kao građanski i socijalni, na bini ispred Skupštine smjenjivala se cijela anti NATO glasnogovornička mašinerija i gotovo svi govori imali su antizapadni karakter.
Predvodnik SPC u Crnoj Gori Amfilohije Radović posebno je svojim nastupom i porukama nalikovao najagresivnijim sovjetskim komsomolcima iz vremena Hladnoga rata.
Zbog rekacije crnogorske policije da nakon nekoliko sedmica ukloni šatore, dominantno antizapadni protesti prerašće u jedan od najmasovnijih građanskih protesta.
Nataloženi društveni problemi pokazali su se u strategijskom pogledu kao savršeno sredstvo za „meku“ satisfakciju anti NATO politike.
Kriza je ipak prebrođena, a Crna Gora je dobila poziv za članstvo, pa se tokom 2016. i 2017. godine pristupilo ratifikaciji crnogorskog prijema u savez u parlamentima zemalja članica.
(kraj teksta)
Literatura:
- Banović, Branko, The Montenegrin Warrior Tradition: questions and controversies over NATO membership, Palgrave Macmillan, London, 2016.
- Despotović, Ilija, „Crna Gora i NATO“, Matica, ljeto 2012. str. 17-70.
- Dimitrijević, Bojan, Jugoslavija i NATO: (1951-1957), Tricontinetnal, Beograd, 2003.
- Jakovina, Tvrtko, Američki komunistički saveznik: Hrvati, Titova Jugoslavija i Sjedinjene Američke države 1945-1955, Profil, Srednja Europa, Zagreb, 2003.
- Laković, Ivan, Zapadna vojna pomoć Jugoslaviji 1951-1958, Istorijski institut Crne Gore, Podgorica, 2006.
- Martinović, Srđa, „Crnogorska vojna elita u JNA 1943-1992“, Matica, br. 70, ljeto 2017. str. 543-658.
- Tahirović, Mehmedin, Crna Gora na putu u NATO, priručnik, Uprava za kadrove, Podgorica, 2010.